Tiệt khuẩn là bước cuối cùng và quan trọng nhất đối với quy trình xử lý dụng cụ y tế trước khi đưa vào tái sử dụng cho bệnh nhân. Vì vậy, việc giám sát chất lượng của quá trình tiệt khuẩn là yêu cầu cần thiết, giúp đảm bảo dụng cụ đã được tiệt trùng hoàn toàn.
Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại chỉ thị để giám sát chất lượng tiệt khuẩn, được phân loại theo nhiều cách khác nhau. Khi phân theo nguồn gốc vật liệu sử dụng, chỉ thị có 2 loại là: Chỉ thị hóa học và chỉ thị sinh học. Vậy 2 loại chỉ thị này khác nhau như thế nào và cách sử dụng của chúng ra sao?
Chỉ thị hóa học
Như cái tên của nó thì chỉ thị hóa học được sản xuất có các thành phần là chất hóa học, các chất này nhạy cảm với một hoặc nhiều thông số của quy trình tiệt khuẩn như nhiệt độ, thời gian, áp suất, nồng độ chất hóa học sử dụng tiệt khuẩn. Do đó, khi đạt được các thông số trong chu trình tiệt khuẩn, các chất hóa học trên chỉ thị sẽ bị biến đổi tính chất vật lý hoặc tính chất hóa học, giúp người dùng dễ dàng quan sát bằng mắt thường và ghi nhận, đánh giá được hiệu quả của quy trình tiệt khuẩn.
Theo ANSI/AAMI, chỉ thị hóa học được phân ra làm 6 nhóm:
| Nhóm | Đặc điểm | Công dụng | Cách sử dụng |
| 1 | Thiết kế dạng nhãn hoặc băng keo | Nhận dạng các dụng cụ đã và chưa tiệt khuẩn | Dán bên ngoài mỗi gói dụng cụ, cho mỗi lần tiệt khuẩn |
| 2 | Bowie-Dick test và Helix test | Kiểm tra nồi hấp tiệt trùng | Đầu ngày, trước lần tiệt trùng đầu tiên |
| 3 | Thiết kế dạng que test | Kiểm tra 1 thông số của quy trình tiệt trùng | Đặt bên trong mỗi gói dụng cụ, cho mỗi lần tiệt khuẩn |
| 4 | Thiết kế dạng que test | Kiểm tra từ 2 thông số của quy trình tiệt trùng trở lên | |
| 5 | Thiết kế dạng que test | Kiểm tra tất cả các thông số của quy trình tiệt trùng | |
| 6 | Thiết kế dạng que test | Kiểm tra tất cả các thông số của quy trình tiệt trùng, sử dụng cho nồi hấp có điều kiện tiệt trùng chuyên biệt |
Chỉ thị hóa học có thể sử dụng ở bên trong hoặc bên ngoài của gói dụng cụ, là bước không thể thiếu để giám sát chất lượng quy trình tiệt khuẩn và là căn cứ để cấp phát dụng cụ cho các khoa phòng sử dụng. Tuy nhiên, chỉ thị hóa học không thể giúp xác minh tính vô trùng của dụng cụ sau tiệt khuẩn và không thể thay thế chỉ thị sinh học.
Chỉ thị sinh học
Chỉ thị sinh học giúp kiểm soát hiệu quả của lô tiệt trùng với thành phần có nguồn gốc từ sinh học. Được thiết kế dạng ống có chứa bào tử của một loại vi sinh vật (thường là bào tử vi khuẩn), có khả năng kháng cao, khó bị tiêu diệt nhất với một điều kiện tiệt khuẩn cụ thể nhưng an toàn với con người. Hiện nay, bào tử của vi khuẩn Geobacillus stearothermophilus có khả năng kháng hơi nước và H2O2 bay hơi cao, do đó thường được sử dụng trong chỉ thị sinh học để giám sát 2 quy trình tiệt khuẩn này.
Có nhiều loại chỉ thị sinh học khác nhau tùy thuộc vào nhu cầu và quá trình tiệt khuẩn. Loại chỉ thị sinh học phổ biến nhất hiện nay là chỉ thị sinh học khép kín (self-contained biological indicators – SCBI). Với thiết kế thuận tiện, kết hợp môi trường tăng trưởng và bào tử vào trong một ống niêm phong kín hoàn toàn, điều này giúp lượt bỏ bước thao tác vô trùng, tránh nhiễm bào tử ra ngoài môi trường gây dương tính giả.
Sau quá trình tiệt khuẩn, ống thủy tinh chứa môi trường tăng trưởng được kích hoạt để bào tử được trộn với môi trường, sau đó ủ ở nhiệt độ thích hợp để bào tử phát triển. Kết quả được đánh giá bằng quan sát sự thay đổi màu của môi trường bằng mắt thường sau 24h – 48h hoặc đọc tín hiệu huỳnh quang bằng máy ủ và đọc kết quả chỉ thị sinh học tự động với thời gian ngắn hơn từ 20 phút đến 3 giờ tùy vào loại chỉ thị.
Chỉ thị sinh học sẽ cho biết được liệu quy trình tiệt khuẩn đã đáp ứng để tiêu diệt một lượng bào tử vi sinh vật cụ thể hoàn toàn hay không. Theo AAMI ST79:2017, chỉ thị sinh học nên được sử dụng để theo dõi định kỳ các chu trình tiệt trùng bằng hơi nước ít nhất là hàng tuần, tốt nhất là hàng ngày và trong mọi lô tiệt trùng chứa dụng cụ phẫu thuật cấy ghép. Đối với tiệt khuẩn bằng Hydrogene Peroxide, AAMI ST58:2013 khuyến nghị sử dụng chỉ thị sinh học hằng ngày, tốt nhất là trong mỗi chu kỳ, để theo dõi các máy tiệt trùng và trong mỗi lô tiệt khuẩn có chứa dụng cụ phẫu thuật cấy ghép.
Như vậy, chỉ thị sinh học và chỉ thị hóa học khác nhau cơ bản ở thành phần vật liệu được sử dụng. Trong đó:
- Chỉ thị hóa học không đảm bảo dụng cụ sau khi tiệt trùng có hoàn toàn vô trùng hay không nhưng chúng giúp phát hiện được các lỗi quy trình (Ví dụ: Máy tiệt trùng quá tải, đóng gói không đúng) và trục trặc của thiết bị.
- Chỉ thị hóa học cho kết quả ngay sau khi tiệt khuẩn và cung cấp thông tin kịp thời hơn so với chỉ thị sinh học phải chờ thời gian đọc kết quả.
- Chỉ thị hóa học nhóm 5 hầu như được tối ưu cho tương đương với chỉ thị sinh học, nên trong một số tình huống khẩn cấp chỉ thị hóa học nhóm 5 có thể làm căn cứ để xuất lô dụng cụ trước khi có kết quả của chỉ thị sinh học.
- Chỉ thị sinh học phải được sử dụng với tần suất ít nhất 1 tuần 1 lần và sử dụng cho từng lô dụng cụ phẫu thuật cấy ghép.
